مجموعه کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های کوچه بازاری مردم ایران قسمت پانزدهم

آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل

تریاک مال-کسی که تریاک را برای فروش لوله می کند
حقه زدن-فریب دادن

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

جفت جنین-جفت نوزاد که پرده و غشای دور جنین است

ذوق زده-بسیار خوش حال

داد کشیدن-عصبانیت و خشم نشان دادن

از مخ معاف بودن-دیوانه بودن

خواب از سر کسی پریدن-نگا. پریدن خواب از سر کسی

خاک اره-ریزه های چوب که پس از اره کردن آن بر زمین می ریزد

از دهان مار بیرون آمدن(هیچ کجی در کسی نبودن، راست بودن)

رفیق گرمابه و گلستان-دوست یکدل و صمیمی و وفادار-یار غار

دل تو ریختن-مضطرب و وحشت زده شدن بر اثر شنیدن خبر ناگوار

آفتابه‌آب‌کن(پست ترین نوکر)

خُرخُر-آواز نفس شخص خوابیده

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت
آلکلی-معتاد به الکل
 

ریشه کردن-قوام یافتن-جایگیر شدن-مستحکم شدن وضع

اَجق وَجق(چیزی با رنگ‌های تند و زننده، دارای ترکیب ناهماهنگ)

اُتُل-شکم-اتوموبیل

دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

دل گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

دک کردن-از سر وا کردن

به جوش آوردن خون کسی-کسی را به اوج عصبانیت رساندن

به پول رساندن-فروختن

بی پرده-رک و صریح-آشکار

 

چانه گیر-کسی که خمیر را چانه می کند

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

جِر آمدن-اوقات تلخ شدن-زیر مقررات بازی زدن

حلوا خور-مرده خور-کسی که همیشه برای خوردن به مجالس ترحیم می رود
پیشمرگ-فدایی-کسی که برای مرگ پیشقدم می شود

پس گردنی-زدن با کف دست به پشت گردن کسی
جرواجر کردن-پاره پاره کردن
 

از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن-از دارایی دیگران بخشیدن

این دنده آن دنده شدن-این پهلو آن پهلو شدن
درشت-حرف زشت-دشنام

زاییدن گاو کسی-به دردسر بزرگی گرفتار آمدن

بد عنق-کج خلق-بد اخلاق

خشتک نشور-آدم پست و بی ارزش
آب اندام-زیبا تن و خوش‌رو
آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)

پس دیدن هوا-اوضاع را نامساعد دیدن-احساس خطر کردن

دل و قلوه-احشای گاو و گوسفند

بکوب بکوب-با شتاب-تند و تند

جور آمدن-اجزای لازم کاری با یکدیگر سازگار آمدن

خانه یکی-صمیمی و یکدل

جگر گوشه-فرزند

 
اخ و پیف کردن-اظهار ناراحتی کردن از بوی بد-منظره‌ی بد یا غذای بد

 

خوش نقش-خوش اقبال-پارچه یا قالی که نقش های زیبا دارد

چار دستی-قمار چهار نفری

آس و پاس(در نهایت تهیدستی ، بینوا، مفلس)

دست و پا پنبه ای-دست و پا چلفتی-بی عرضه-بی دست و پا

 

از خر افتادن(نابود شدن، مردن)

بست نشستن-پناه بردن به بست برای در امان ماندن از تعرض

تق چیزی در آمدن-گند کاری بالا آمدن-فاش شدن امری پنهان

بازپرس-کسی که از متهم پرس و جو می کند

ادرار کوچک-شاش

تو آسمان ها سیر کردن-در خیال و تصور بودن-در عالم هپروت بودن

حاشا زدن-انکار کردن امر مسلم

خوشوقت شدن-شاد شدن-راضی شدن

جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

بز خر-کسی که به قصد ارزان خریدن چیزی توی سر جنس می زند

از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)
بزنگاه-نقطه ی ضعف-سر وقت-موقع حساس-زمان مناسب

جارو کردن زیر پای کسی را-موجب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

راست رفتن-مستقیم رفتن-بدون دردسر رفتن

چاق کردن کاری-رو به راه کردن کاری-راه انداختن کاری

 

دستی از دور بر آتش داشتن-از حقیقت امری بی خبر بودن-قضاوتی سطحی از چیزی داشتن

انسان(آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی)

پر بودن خیک کسی-سیر بودن

خز گیر آوردن-نگا. خر گرفتن کسی
خواهر خوانده-دوست صمیمی
چله اش افتادن-آبستن نشدن زن

رویم به دیوار-هنگام گفتن مطلب ناخوشایندی می گویند

حساب پس دادن-جواب دادن به مسئول-دادن صورت ریز مخارج
خواب آلود-آن که کاملن بیدار نشده است
چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان
از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

جگر گوشه-فرزند

تاپاله-سرگین خشگ شده ی گاو برای سوختن

خانوار-مجموع اعضای یک خانواده

پیش تختی-پله مانندی برای رفتن به روی تخت مرتفع

 

چک و چیل-لب و لوچه

خُل و چل-مثل دیوانه ها-ساده لوح

خشت به قالب زدن-نگا. خشت انداختن
خر با تشدید-بسیار احمق-الاغ تمام عیار
حکیم جواب کرده-یتیم

خواب زده-خواب آلود-خواب گرفته
در بردن-بیرون بردن-گذراندن

الحق-به‌راستی-حقیقتن

الف الف کردن(قاچ‌قاچ کردن)

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

ته دیگ-برنج برشته شده و چسبیده به ته دیگ و یا چیزی که زیر برنج در ته دیگ بگذارند

پیش کردن در-بستن در

از زورِ-از شدت-از بسیاری
چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن
آل آروادی-زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار

دست علی به همراه-علی یارت باد
جوخه ی اعدام-جوخه ای که محکوم به اعدام را تیرباران می کند

تو دل برو-با نمک و گیرا-کسی که مورد توجه قرار می گیرد

پس مانده-ته مانده-به کنایه به زن طلاق گرفته گفته اند

خوش غیرتی-زیاده غیرت نشان دادن-به طنز یعنی بی غیرتی کردن

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

دو جین-دوازده تا

اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن

پشکل برچین-سخت بی سر و پا-بسیار حقیر

روی چشم-اطاعت می شود !

دست بالا را گرفتن-حداکثر را فرض کردن

تا برداشتن-تا شدن-خم شدن
دستمال به دست بودن-چاپلوس بودن-متملق بودن

بن بست-کوچه ای که راه در رو نداشته باشد-مشکلی که راه حل نداشته باشد

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

دسته بازی-حزب و گروه راه انداختن
ابزارفروشی(فروشگاه وسایل خاص و ابزار یدکی)

اُمُل-عقب‌افتاده-قدیمی

توپ علی گلابی زدن-بلوف زدن-بی پول سر قمار نشستن

دوا به خورد کسی دادن-مسموم کردن-به زور به کسی دارو یا مشروب خوراندن

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن

جگری-به رنگ جگر

دبه کردن-دبه در آوردن

حِکِه ای-مردم آزار-کرمکی-ناراحت
انگشت به دهان(حیرت‌زده، سرگشته)
چپ رو-تند رو

به غوره مویز شدن-آموزش ندیده و بی تجربه ادعا داشتن

از چپ و راست-از همه سو-از همه جا

با سلام و صلوات-با تجلیل و بزرگداشت-با رعایت کامل آداب و رسوم

از دست کسی کشیدن(از کسی در زحمت و رنج بودن)
دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن

اشک کوه-یاقوت-لعل

به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک
آبِ سیاه-نیمه کوری

 

زیر پا کردن-پیمودن-همه جا را گشتن

دل را آب کردن-سخت آرزومند کردن-مشتاق کردن

 

اردک‌پرانی-از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن

 

اشتر گربه-چیزهای نامتناسب با هم
پیزری-پوشالی-بی ارزش و بی مصرف
حساب انگشت بالا-حساب ساختگی

زیر جلد کسی رفتن-کسی را فریب دادن-اغفال کردن

دسته پل-الک دولک

زردنبو-زردمبو

تند نویسی-سریع نویسی

حق شناسی-سپاس گزاری

تاراغ و توروغ-آوایی که از برخورد دو چیز برخیزد

رنگ آمیزی-آمیختن رنگ های گوناگون به هم
تاب خوردن-بازی کردن با تاب-پیچ و خم برداشتن

خیار شور-خیار سبز که مدتی در آب نمک بخوابانند

روی کسی نشدن-خجالت کشیدن

زرده ی کسی نبستن-موفق نشدن در کار-بی ثمر ماندن کوشش کسی

پت و پاره-ژنده-فرسوده

چشم کردن-چشم زدن

بِر و بِر نگاه کردن-خیره نگریستن

آلاپلنگی(مثل پوست پلنگ، گل باقالی)

آخش درآمدن(از درد نالیدن)

توان هماوردی با کسی را داشتن

تک و تنها-یکه و تنها-به تنهایی

دیوان بلخ-جای بی انصافی و ستم رانی

خودخور-کسی که غم خود را در دل می ریزد و با کسی در میان نمی گذارد
بد آوردن-بد شانسی آوردن-زیان دیدن بر اثر پیشامد بد

دال به دال-پشت سر هم
از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن

خون گرفته ی کسی بودن-در برابر کسی مسئول بودن

چار سو-چهار راه-جایی از بازار که در هر چهار سمت آن دکان و مغازه باشد

راه بردن-بلد بودن-دانستن-اداره کردن-سامان دادن

خط و نشان کشیدن-تهدید کردن

 

خاکشیر یخ مال-خاکشیر که با یخ سایند تا حوب سرد شود و به بیمار دهند تا اسهالش قطع شود

چلو صاف کن-آبکش

زار و نزار-زرد و ناتوان-بد حال و بیمار

چشم و دل کسی دویدن-حریص بودن

اجاق-دودمان

دست به دست دادن-دست عروس را در دست داماد گذاشتن

آهوی خاور(آفتاب)
زیر گوش کسی زدن-به کسی سیلی زدن

بر ملا شدن-آشکار گشتن

پس دادن-خریده ای را به فروشنده باز گردانیدن-باز دادن چیزی که گرفته اند
دلنگ و دلنگ-صدای زنگ و ناقوس

زر زر کردن-غر زدن-گریه کردن شدید

دست به کار شدن-آغاز به کار کردن

دو دو زدن-تکان تکان خوردن

 

تیپا کردن-با اردنگی بیرون کردن

دعوا-مشاجره-نزاع-بازخواست و سرزنش

تو پای کسی پیچیدن-مزاحم کسی شدن

تند-بسیار تلخ و تیز-سخت و شدید-پر رنگ

رنگ گذاشتن و رنگ برداشتن-رنگ به رنگ شدن

از پشت کوه آمدن(بی‌خبر از آداب و رسوم بودن، دهاتی بودن)

زور گفتن-حرف و خواست خود را به کسی تحمیل کردن

بی بخار-بی خاصیت-بی عرضه-ناتوان

تک خال-به ترین در میان هم ردیف های خود

در دهان ها افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

چله ی کوچک-بیست روز میان هفدهم بهمن و پنجم اسفند

دَنگال-جادار-بسیار فراخ

زیر بال کسی را گرفتن-به کسی کمک کردن

تخت پایی-صاف بودن کف پا

رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی
بساط-جایی در کنار خیابان که دستفروشان کالاهای خود را عرضه می کنند

خوش قلق-رام-خوش خوی

ته گرفتن-سوختن غذا

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

آبدست-ماهر-استاد

 

چشمه-نوع-قسم

 

بد هوا-کسی که به خیال های بلند تر از حد و حق خود افتاده باشد

آتشی شدن-از کوره در رفتن

 

 

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو
بنا را بر چیزی گذاشتن-قرار را بر چیزی گذاشتن-چیزی را ماخذ گذاشتن
تابوت خشکه-بسیار لاغر و ناتوان

تا خوردن-کج شدن-خم شدن-انحنا برداشتن
راست رو-رو به رو-مقابل
خوردن حرف-نگا. حرف را خوردن
د ِهه !-کلمه ای برای پرسش به معنی چرا چنین می کنی؟ چرا چنین می گویی؟ یا برای بیان اعتراض به کاری
تو پوست کسی افتادن-کسی را وسوسه کردن

زالو انداختن-کرم زالو به تن بیمار انداختن تا خون فاسد را بمکد
ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن

اما توی کار آوردن-شک و تردید درست کردن-اشکال‌تراشی کردن

خواه و ناخواه-از روی میل یا اجبار

چوروکیده-پر چین و چوروک

جرینگ-صدای سکه های پول

پشت پا-فنی از کشتی برای انداختن حریف

خبر چین-سخن چین-جاسوس
 

حلال و حرام کردن-پای بند نبودن به دستورات شرعی

ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی

رنگ و رو رفته-کهنه-فرسوده-کارکرده

خرفت-نادان-ابله-کند ذهن

دلال محبت-پا انداز-خانم بیار

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن-با دشمنی که دفع آن نمی‌توان-مدارا کردن

پا توی کفش کسی کردن-با کسی در افتادن-به آزار کسی برخاستن

از خجالت آب شدن-بسیار شرمنده شدن
پمپ بنزین-جایی که به وسایل نقلیه بنزین می دهند
از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)
خوش انصاف-با انصاف-منصف

دهن کجی-ادا و شکلک به قصد مسخره کردن-بی اعتنایی

آهوی خاور-آفتاب

خرخور-چیزی که قابلیت خورده شدن را از دست داده است

اول دشت((نزد کسبه) نخستین فروش بامداد)

ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

به تته پته افتادن-به لکنت زبان افتادن

انگشت زدن(انگشت در چیزی فرو بردن، امضاء کردن با اثر انگشت)

اره دادن و تیشه گرفتن(جنگ و دعوا داشتن)

داوطلب-خواستار-نامزد
خنده ی قبا سوختگی-خنده ای که برای پنهان کردن خشم و کینه می کنند

 
پس افتادن-عقب افتادن اجاره و مانند آن-بهم خوردن حال کسی در نتیجه ی ترس

بار و بنه-وسایل سفر

از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن-حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن

زبان به دهان نگرفتن-پیوسته گریه کردن-آرام نگرفتن

چشم پوشیدن از چیزی-صرف نظر کردن از چیزی

از دست برآمدن-ممکن و شدنی بودن-از عهده بر آمدن

زاغول-دارای چشمان آبی رنگ

چایمان-سرما خوردگی

از دهان در رفتن(پریدن حرفی از دهان، بدون پیش‌بینی سخن راندن)
برادر زاده-فرزند برادر
 

 

ریش گرو گذاشتن-ار احترام و اعتبار خود برای وساطت در کاری بهره گرفتن-ضمانت کردن

آب و خاک-میهن-دیار

پا روی هم انداختن-بی خیال بودن-بی توجه بودن
بِدو-دوان دوان-کسی که بسیار می دود-سریع
آدم شش‌درچهار-شخص کوچک اندام و ریزنقش

انگشت به دهان نهادن-متحیر ماندن

دم حجله کشتن گربه-زهر چشم گرفتن برای نخستین بار

 

بزن و برقص-پایکوبی-ساز و آواز-رقص و آواز

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

چارک-یک چهارم

 

دستمال کاغذی-قطعات کوچک کاغد که به جای دستمال پارچه ای به کار می برند

چشم چپ به کسی انداختن-دشمنی کردن با کسی

چارچوب-قاب-چهار چوب که چیزی را در بر گیرند

جوشانده-دارویی که آن را در آب می جوشانند و عصاره ی آن را به بیمار می دهند

چس مال کردن-لباس یا ظزفی را سرسری و با بی دقتی شستن

 

برآمده-بزرگ شده-ورم کرده
دخانیات-کشیدنی ها مانند توتون و تنباکو و مانند آن ها

زرده ی کسی نبستن-موفق نشدن در کار-بی ثمر ماندن کوشش کسی

چاق کردن دعوا-دامن زدن به دعوا
چَکه-شوخ و بذله گو
تمام عیار-کامل-خالص-بدون نقص

دروغ دون-مطالب نادرست و سراسر دروغ

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

دردسر تراشیدن-ایجاد زحمت و گرفتاری کردن

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت
چارپایه-صندلی کوچک و بدون پشتی

ذات کسی خراب بودن-بد اصل و نسب بودن-اصالت نداشتن-بد جنس بودن

حِجله-گنبد مانندی که همراه با آیینه های ریز و گوی های صیقلی بر گور افراد جوانمرگ شده می گذارند

 
 

دستمال ابریشمی برداشتن-چاپلوسی کردن-تملق کردن

 

دیمی-کشت که از آب باران آبیاری شود-بدون برنامه و حساب-بی هدف

زهره ترک کردن-سخت ترساندن-از وحشت به حال مرگ انداختن

چله ی زمستان-سرمای سخت

تپه ماهور-زمین ناهموار

دیم کاری-کشاورزی دیم

در آستین داشتن-حاضر و آماده داشتن

تنگ-بسیار نزدیک-چسبیده

افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن
خوش نقش-خوش اقبال-پارچه یا قالی که نقش های زیبا دارد

روی چشم-اطاعت می شود !

از منبر پایین آمدن-از پرچانگی دست برداشتن-سخن را به پایان آوردن

بالا غیرتا-از راه جوانمردی و گذشت

آیینه‌ی اسکندری-آفتاب

خیر ندیده-نفرینی است به معنی امیدوارم خیر نبیند

 

پاشنه ی خانه ی کسی را در آوردن-کسی را با خواستن چیزی به ستوه آوردن

خود یا چیزی را با افاده به دیگری نمودن

پول و پله-پول

دعوا کردن-نزاع کردن-زد و خورد کردن

چوب پا-دو چوب بلند که پا در میان آن ها کنند و با آن ها راه روند

در هم-به هم آمیخته-سوا نکرده

حال آمدن-بهبود یافتن-سرحال شدن-چاق شدن

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

خوش شانس-خوش اقبال-خوش طالع

چاخان بازی-حقه بازی-چرب زبانی-دروغ بافی

حساب-هزینه-مخارج-میزان طلب

بی اختیار-بدون اراده و تصمیم

پلاسیده-پژمرده-چروکیده

 

از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

از ته دل(از سر صدق و صفا)

 

بسیار دلواپس و نگران بودن

خرمن-انبوه و پرپشت

پاشنه کوتاه-کفشی که پاشنه ی کوتاه دارد

دس دس کردن-دست زدن-طول دادن-وقت گذراندن

توگوشی حرف زدن-نجوا کردن-تنگ گوش کسی حرف زدن

دور دست-جایی دور

دمار از کسی درآوردن-کسی را سخت آزار دادن-کشتن

 

بد قدم-نامبارک-بد شگون
 

از بام خواندن و از در راندن-خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن

درز-شکاف-محل اتصال یا دوخت

از آب گل آلود ماهی گرفتن-از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن

برهوت-غیر مسکونی-خشک و بی انتها

بامبه-توسری

تاریخچه-تاریخ مختصر

پاشیر-گودال پای شیر آب

پیچیدن به پر و پای کسی-با کسی بد رفتاری کردن-به کسی سخت گیری کردن

چروک افتادن-چین افتادن-ناصاف شدن
 

پاپی شدن کسی-به کسی ایراد گرفتن-کسی را اذیت کردن

آبدوغ خیاری(بی ارزش، بی اعتبار)

ریسمان را طناب کردن-یک کلاغ چهل کلاغ کردن-اغراق کردن

دل گرفتگی-غم-غمگین بودن

بیخ ریش کسی بستن-به زور دادن-تحمیل کردن

 

توی روغن بودن نان کسی-رونق داشتن کار و بار کسی
از بیخ-یکسره-به‌کلی-کاملن

چموش-سرکش-یکدنده

اما توی کار آوردن-شک و تردید درست کردن-اشکال‌تراشی کردن

جیغ جیغو-اهل داد و فریاد-پر سر و صدا

حرف توی دهن کسی خشک شدن-از سخن گفتن باز ماندن