برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 45

 

خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن

اتصالی کردن(در یک مدار یا سیم‌های برق جریان ناخواسته روی دادن)
چشم زهره-ترس

چو انداختن-شایعه پراکندن
زانو زدن-برای تعظیم زانو بر زمین زدن

انگشت‌پیچ-نوعی گز رقیق

تمرگیدن-با تحقیر و خشونت نشستن

بند آمدن-متوقف شدن

حساب خرده-اختلاف کوچک-خرده حساب-بدهکاری مختصر

بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن

انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

چراغ پا شدن-بر روی دو پا ایستادن اسب
پر شر و شور-پر غوغا-پر هیاهو

خنِس و فنِس-گرفتاری و ناراحتی

چشم و چار کسی را درآوردن-بک کسی کینه ورزیدن

درگاهی-آستانه

استغفرالله-خدا نکند-خدای نکرده-هرگز

اَنَک کردن(تحقیر کردن، خجالت دادن)

دستک دمبک درآوردن-پاپوش دوختن-اشکال تراشی کردن
آبِ دندان-حریف ساده

دست به یکی کردن-همدست شدن-متحد شدن

ابریشم(زن نوازنده، مطرب)

خِرخِره-حلق-حلقوم

پا پتی-پا برهنه

تنوره زدن-چرخ زدن و گرد شدن
داداش-برادر-لفظی برای ابراز صمیمیت

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

پشت چیزی گذاشتن-با پشتکار دنبال چیزی رفتن-کاری را با اراده ی محکم دنبال کردن

خرخاری-همدیگر را خاراندن

بی چک و چانه-بی گفت و شنود-بی کم و کاست

دَنگال-جادار-بسیار فراخ

تک خال-به ترین در میان هم ردیف های خود
از پشه گوشت کبابی خواستن(خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن)

راه بلد-راهنما-آن که راه را خوب می شناسد

بزرگداشت-احترام-تکریم

آینه‌ی دق-آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم

خیر ببینی-دعایی است در حق کسی که کمکی کرده باشد

خاتون پنجره-بازیچه ای که کودکان با پنج چوب می سازند

چشم باباقوری-نابینا-کور

چس مال کردن-لباس یا ظزفی را سرسری و با بی دقتی شستن

 

تگری-بسیار خنگ-یخچالی

آب شیراز(شراب)

دو پول-مبلغ بسیار ناچیز و اندک

چار نعل-به سرعت-به تاخت

دلخور کردن-مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن

درگذشت-مرگ

به چوب بستن کسی-کسی را با چوب تنبیه کردن-فلک کردن

 

(نزد کسبه) نخستین فروش بامداد

 

ختنه سوران-جشنی که به هنگام ختنه کردن نوزاد پسر بر پا می کنند

تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن

تند نویسی-سریع نویسی

چادر سر کردن-چادر پوشیدن

استخوان‌فروش(ستایشگر آبا و اجداد)

خاکسترمال کردن-شستن ظرف با مالیدن خاکستر به آن

پیچ-آن جا که را به سوی دیگری رود

دور چیزی را قلم گرفتن-چیزی را ترک کردن-کنار نهادن

چاله چوله-جای پر از گودال-زمین ناهموار

تیپ هم-جور-هماهنگ-متناسب

ذوق زده-بسیار خوش حال

 
راسته کردن-حساب گِرد کردن اعداد

جگر خون کردن-رنج بسیار دادن
آش دهن‌سوز(هر چیز مطلوب و پسندیده)

تخت خوابیدن-راحت و آسوده خوابیدن

تزریقات چی-کسی که کارش تزریق آمپول است

خود را به کرگوشی زدن-به نشنیدن تظاهر کردن

زبر و زرنگ-چابک و فرز

چک و چانه-کنایه از دهان

در آمدن از جلوی کسی-با کسی مقابله به مثل کردن-در برابر کسی مقاومت کردن

آیۀ یاس خواندن-هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن

 

بی چک و چانه-بی گفت و شنود-بی کم و کاست

خوش حرکت-خوش رفتار-طناز
انگولک کردن(سر به سر گذاشتن، با انگشت به چیزی ور رفتن، انگشت رساندن)

 

 

چپو کردن-چاپیدن-غارت کردن

ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی

 

چُش گفتن-جلوگیری کردن-مانع شدن

بد ریخت-بد شکل-بد هیکل-بد قواره

بی بند و بار-بی قید-بی اعتنا به آداب و رسوم

تشریف داشتن-حضور داشتن
خِل-خلط بینی

زار-نا به سامان-خراب-بد

دست به دست گشتن-هر از گاهی نزد کسی بودن-از دستی به دست دیگری رفتن

 

جون جونی-نگا. جان جانی

 

رفتن از رو-خجالت کشیدن-شرم کردن-از میدان به در رفتن-مجاب شدن

با سگ به جوال رفتن-دست و پنجه نرم کردن با مردم ناباب
دربند چیزی بودن-در خیال چیزی بودن
بیخ ریش کسی بستن-به زور دادن-تحمیل کردن

جا آمدن حال-بهبود یافتن-سرحال آمدن

 

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

دل توی دل نبودن-بی تاب و بی قرار بودن

رنگی-دارای رنگ-آلوده بودن به رنگ

ابرو کج کردن(خشم گرفتن)

آفتاب به آفتاب-هر روز

رقاصی-کارهای بی هوده و سبک

حال آوردن-به هوش آوردن-از ناراحتی بیرون آوردن-کتک زدن

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

 

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

حَب جیم را خوردن-گریختن-فرار را بر قرار ترجیح دادن-جیم شدن

الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست
خون کسی را مکیدن-مال کسی را به تزویر غارت کردن-به کسی تعدی و ستم کردن

رج کردن-رج بستن

 

 

 

پاشنه ترکیده-بی سر و پا-آدم پست

دست زیر بال کسی کردن-کسی را یاری کردن
رو کردن-روی آوردن-آشکار کردن-به رخ کشیدن

خوش حساب-خوش معامله-آن که بدهی خود را به هنگام بپردازد

رگ ترکی-تعصب نژادی
خاصه پز-نانوایی که نان خوب می پزد

دهان به دهان شدن-بحث و مجادله کردن-با پست تر از خود جر و بحث کردن

آپارتی(زن بی‌حیا و بدزبان، سلیطه، پاچه‌ورمالیده)

آفتاب به آفتاب(هر روز)

دل واپسی-نگرانی-اضطراب
تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

زیر ِ گوش-سخت نزدیک-دم دست

خرید خدمت-فروختن خدمت کارمند به اداره-پرداخت پول برای نرفتن به خدمت سربازی

خالی خالی-بدون چیز دیگری
تصدق شدن کسی را-بلاگردان کسی شدن-قربان صدقه ی کسی رفتن

 

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

آب نخوردن چشم(امید نداشتن)

تکیه-محلی برای روضه خوانی-پشت به چیزی دادن

از حال رفتن-بی‌حال شدن-غش کردن

 

 

به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-خسته کردن

خِرخِره-حلق-حلقوم

انداختن توی هچل(دچار دردسر و ناراحتی کردن)

به دردسر انداختن کسی-کسی را به وضع دشواری دچار کردن

دست زیر بال کسی کردن-کسی را یاری کردن

بی ریخت-زشت-بد ترکیب
پَک و پهلو-سینه و چپ و راست آن

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن(بهره بردن از چیزی، نصیب بردن)
ادا در آوردن-مسخرگی کردن-تظاهر کردن-تقلید کردن
آتش‌پا(فرز و چالاک، بی قرار)
از رو بردن-خجالت دادن-مقاومت حریف را در هم شکستن

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد
تو به تو-گوناگون-لا به لا

خودشیرینی-خوش رقصی-خود را صمیمی وانمود کردن

جزاندن-آزار و اذیت کردن
 

ژوری-هیئت داوران
بز بیاری-بد شانسی-بد بیاری

خوش خرید-کسی که چانه نمی زند و نقد معامله می کند

چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند
ژست آمدن-برای افاده حالت به اندام و چهره دادن
به دل خود صابون مالیدن-به خود وعده ی خوش دادن

از خدا خواستن(در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است)

رو-وقاحت-دل و جرات-پوشش
دو به هم اندازی-فتنه انگیزی-سخن چینی

خرچنگ قورباغه-کج و معوج-درهم و برهم

چیزی را در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و اعتبار اعلام کردن چیزی

پر رودگی-پر گویی-پر حرفی

پر بدک-خیلی بد

دیزی-ظرفی سفالی یا فلزی که در آن آبگوشت می پزند-آبگوشت

آب و رنگ(طراوت و شادابی)

البرز(بلندقامت، دلیر)

دست شستن از چیزی-از چیزی دست کشیدن-از داشتن چیزی ناامید شدن

تمام و کمال-کامل-به تمامی

 

چیل-آدم بد بیار

پیش کسوتی-قدمت و برتری

زوار-زه وار-چیزی شبیه به زه

حمام زنانه-جای پر سر و صدا و شلوغ

 
جفت-به هم چسبیده-جا افتاده-مرتب-نر و ماده-دو گاو که برای شخم زدن به کار می برند

دمه گیر-خفه کننده-نفس گیر

این پهلو آن پهلو شدن-این دنده آن دنده شدن-غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر

ترش کردن-عصبانی شدن

پهلو فنگ-نگاه داشتن تفنگ به موازات و عمود بر زمین

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

دک و دنده-بالا تنه

زیر سر داشتن-آماده شدن

 

چوب دو سر نجس-نگا. چوب دو سر طلا

اشتر گربه-چیزهای نامتناسب با هم

دگنگ-چوب-چماق-اعمال زور

چل گُل-روغنی با خاصیت دارویی

به دندان کشیدن-خون دل خوردن-کاری پر زحمت انجام دادن

 

درینگ-صدای خوردن مضراب یا ناخن با ساز

چوروک خوردن-چین برداشتن

روده دراز-پر حرف-وراج

خبرچینی کردن-سخن چینی کردن-خبر از جایی به جایی بردن-جاسوسی کردن
این هلو این هم گلو-مثل آب خوردن-انجام این کار بسیار آسان است

آبِ دندان-حریف ساده

خرابی بالا آوردن-کثافت کاری کردن-آلودن بستر یا لباس

زین کردن گربه ی کسی-کسی را به زحمت انداختن-کسی را گرفتار دردسر و ناراحتی کردن

 
جناغ شکستن-شرط بندی کردن با جناغ مرغ
زیر رکاب کشیدن کسی-کسی را مطیع و تابع ساختن

تِلِک و پِلِک-رخت و وسائل ناچیز خانه
پاردم ساییده-کهنه کار-ناقلا

خراب شدن-از کار افتادن-منحرف

جوغ-جوی آب

رنگ دادن و رنگ گرفتن-رنگ به رنگ شدن

ته و تو-کنه حقیقت-باقی مانده ی هر چیز

خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی
اهل کوفه-سست پیمان-بی‌وفا و غیرقابل اعتماد

تخم نابسمل لا-حرام زاده

پختن کسی-کسی را برای کاری آماده کردن

چاچول باز-حقه باز-شیاد

خورده برده-ملاخظه و پروا

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

بد مزاج-عبوس-ترشرو-تندخو

دار و ندار-کل دارایی-تمام هستی

رفیق باز-دوست باز-کسی که به دوستان محبت بسیار می کند

اُرس و پرس-پرسش و پاسخ

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت

راه پیدا کردن-جستن راه حل برای مشکل-به نحوی در جایی وارد شدن

دایر کردن-بر پا کردن-رواج دادن-آباد کردن

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

چینه-دیوار گلی
خر زور-نیرومند-پرزور
به حرف آوردن کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن

دلبخواه-به اختیار-بدون رعایت رسم و قانون

خط خطی شدن اعصاب-خرد شدن اعصاب-خراب شدن اعصاب

چشم و گوش کسی را باز کردن-کسی را با مسایل اجتماعی آشنا کردن

 

جود-یهودی-حهود

چاق بودن غلیان-آماده بودن غلیان

پر مدعا- پر ادعا

پنج تن آل عبا- پنج تن

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

حیف و میل کردن-زیاده روی در مصرف و خرج کردن

از کفر ابلیس مشهورتر(گاو پیشانی‌سفید، نزد همه معروف)

آتش زیر پا داشتن(بی‌قرار بودن)

پایانه-ترمینال-نقطه ای که یک داده وارد دستگاه می شود و یا از آن خارج می شود
 

پدر آمرزیده-دعا یا خطابی برای آمرزیده شدن پدر کسی-پدرت

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)

 

چغاله بادام-بادام نارس

دل و دماغ-دل و حوصله

چیز دار-ثروتمند

دعوا کردن-نزاع کردن-زد و خورد کردن

خاصه خرجی کردن-استثتا کذاشتن-تبعیض قایل شدن

به دل گرفتن-رنجیده خاطر شدن
 

تِپ تِپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن

حلیله و ملیله-چیز موهوم-داروی بی خاصیت-روغن میخ طویله

تلیت کردن-خیساندن نان در غذاهای آبکی

تب و تاب-سوز و گداز

از دولت سر-به لطف کسی-از برکت وجود کسی

با آب و تاب-با شرح و تفصیل

آدم سر به راه-شخص خوب و نجیب-کسی که مزاحم دیگران نیست

جراندن-جر دادن-پاره کردن

 

چادر چاقچور-لباس بیرون رفتن زن با حجاب ایرانی در گذشته

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)

تخم لق شکستن-فرصت دادن-رو دادن-کسی را به طمع انداختن

زیر لبی-زیر زبانی

پی نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر خود باز کردن
از ته دل-از سر صدق و صفا

 

باری به هر جهت کردن-در انجام کاری تعلل و تردید کردن

دمخور-مصاحب-معاشر-همنشین

بر پا شدن-ایجاد شدن

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان

باهاس-باید-بایست

فرمان چرخیدن به سمت چپ در آموزش نظامی

آواز شدن-شهره شدن

تلپی-برای نشان دادن افتادن بدون مقاومت به کار می رود

 

 

زال و زندگی-وسایل زندگی-اسباب معیشت

 
حرام و حرس-ریخت و پاش

زُل-خیره
حلقه-واحد چیزهای گرد مانند دو حلقه فیلم-دو حلقه چاه

جان به جان کسی کردن-محبت بی اندازه به کسی کردن

خوش جنس-خوش باطن-سلیم النفس

حوصله ی کسی سر رفتن-خسته و کسل شدن-بی تاب شدن

پر اشتها-کسی که متمایل به خوردن زیاد است
پا دادن-آماده شدن فرصت و وسایل کار-اتفاق افتادن

دماغ چاق بودن-سر حال بودن-تندرست بودن

تو خالی-دروغین-غیر واقعی-بی عرضه-دارای ظاهر غلط اندار

روی سر گذاشتن و حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را در حق کسی نشان دادن

حَب جیم را خوردن-گریختن-فرار را بر قرار ترجیح دادن-جیم شدن

 

ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری
آک‌بند-نو واستفاده‌نشده-هنوز از جعبه بیرون‌آورده‌نشده-دست اول
رقصیدن توی تاریکی-بی موقع یا بدون اطلاع کاری را انجام دادن
استخوان ترکاندن(رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ)
دالنگ و دلونگ-صدای زنگ چارپایان
خفت افتادن-تنگ شدن-در تنگنا افتادن

ریش دادن و ریش گرفتن-ضمانت کردن-متعهد شدن

پرداختی-مبلغ داده شده

رفته رفته-کم کم-خرد خرد-یواش یواش

چرک-کثیف

چوب دو سر نجس-نگا. چوب دو سر طلا

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن

زیر دل کسی زدن-فدر ندانستن-بی اعتنا بودن
چپری آمدن-زود آمدن

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

با خدا-خداشناس-مومن

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

دوبل-دو برابر
تازه عروس-دختری که تازه ازدواج کرده است

تخم نابسمل لا-حرام زاده

 

دروازه-دروازه مانندی در دو سوی میدان فوتبال-گُل

چال کردن-گود کردن-دفن کردن-به خاک سپردن

 

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

زیر و بالا گفتن-دشنام های زشت به کسی دادن

تو دل کسی رفتن-به کسی حمله کردن-با اعتراض به کسی پاسخ دادن

دست شما درد نکند-از شما سپاس گزارم

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن

خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی

ساییدن دندان ها به یکدیگر به هنگام خشم یا در خواب

پرچانه-پرگو-روده دراز-وراج

آیۀ یاس خواندن-هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن

از ریخت افتادن-تناسب خود را از دست دادن-بی‌جلا و جلوه شدن

آفتاب‌زردی-غروب آفتاب

زیر پاکشی کردن-از زبان کسی حرف کشیدن-کسب اطلاع کردن

روان کردن-از بر کردن

حرام شدن-بی فایده شدن-بی نتیجه شدن

زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان

اصل‌ کاری-مهم‌ترین چیز یا شخص

اوراق(قراضه، اسقاط، ازکارافتاده)

رد کردن-برگردانیدن-پس دادن-رفوزه کردن-از سر باز کردن-پنهانی دادن-پنهانی عبور دادن

پول پول شدن-شکسته شدن ظرف چینی به تکه های کوچک

دررفتگی-حالت در رفته-از بند بیرون آمدن استخوان

دو به هم زن-دو به هم انداز

حلال واری-نگا. خلال وار
زیر سازی-ساختن قسمت زیرین جاده

آزگار(زمان دراز)

جِر گرفتن کسی را-اوقات کسی تلخ شدن

رقصیدن کلاه کسی در هوا-بسیار شادی کردن-کلاه خود را به آسمان انداختن
پشه کسی را لگد زدن-با دردی اندک بنای گله و زاری گذاشتن

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن
دست از همه جا کوتاه شدن-بی چاره و بی پناه شدن

دهن پاره-بد زبان-بی حیا-کسی که نمی تواند جلوی زبانش را بگیرد

جنس کسی خرده شیشه برداشتن-آب زیر کاه بودن-حقه باز بودن

خاطر جمع-مطمئن

تو ذوق کسی خوردن-از سخن یا رفتاری دمغ شدن

 

دله بازی-رفتار آدم دله