بهترین مجموعه فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری مردم ایران قسمت 137

آدم بی‌سر و پا-متضاد آدم درست‌وحسابی

از جیب خوردن-در آمد نداشتن-از بس‌انداز خرج کردن

 

خانه بستن-در بازی نرد دو مهره را در یک خانه قرار دادن تا حریف نتواند در آن جا بنشیند
پالان آفتاب گذاشتن-کسی را معاف کردن-مرخص کردن
خشت مال-دروغ گو-لاف زن

 

تو مشت کسی بودن-کاملا در اختیار کسی بودن

توی گوش کسی گذاشتن-به کسی سیلی زدن

خوش ظاهر-دارای ظاهر آراسته-کنایه از بدجنس

روان کردن-از بر کردن

ازخداخواسته-آرزومند-مشتاق

آشی شدن(سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان)
خریت-نادانی-حماقت

بروز دادن-فاش کردن-آشکار ساختن-لو دادن

رقاص خانه-دشنام گونه ای برای برخی جاها-جاهای بی حساب و کتاب و شلوغ و پلوغ

زیر چاقی-مهارت

خیابان گردی-بی کاری-ولگردی

تفنگ در کردن-تیراندازی با تفنگ

جو گندم-جویی که به گندم شباهت دارد-یک در میان بودن دو چیز

 

زهره ترک کردن-سخت ترساندن-از وحشت به حال مرگ انداختن

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

 

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

 
از نافِ جایی آمدن(کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن)
آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)
زبیل-آشغال-زباله

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی
رسیدن به عرصه-بزرگ شدن-به سن پختگی رسیدن

از جا در رفتن-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

پدر در آوردن-سخت انتقام گرفتن-گوشمالی دادن

آب مریم-شیره‌ی انگور-عصمت و طهارت
خوش حرکت-خوش رفتار-طناز

چروکیدن-چین دار شدن

از هول هلیم توی دیگ افتادن(از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن)

آفتاب کردن-برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

انگشت به دندان گزیدن(متحیر شدن، حسرت خوردن)
چار چار کردن-داد و فریاد راه انداختن

بغل پر کن-دختر یا زن چاق

زنده دل-آدم با شور و حرارت-پرنشاط

پا روی دم سگ گذاشتن-خشم شخص پستی را برانگیختن

روغن ریختن و عسل جمع کردن-نهایت پاکیزگی و نظافت

تریاک مال-کسی که تریاک را برای فروش لوله می کند

دروغ دسته نقاشی-دروغ گنده-دروغ شاخدار

روغن داغ-روغن گداخته

دَم ریز-پشت سر هم-پیاپی-متوالی

جا دار-وسیع-فراخ

چس خور-آدم خسیس-بخیل

آش دهن‌سوز-هر چیز مطلوب و پسندیده

باد خوردن-هوا خوردن

 

چای صاف کن-وسیله ای نوردار برای صاف کردن چای به هنگام ریختن به استکان یا فنجان
دردر کردن-چو انداختن-شایع کردن

 

بی عرضه-بی لیاقت-بی مصرف

بی سر و سامان-مفلس-محتاج-آشفته-درهم ریخته-پریشان

جن زده-دیوانه

چغل خوری-سخن چینی

زحرکش شدن-یا شکنجه و آزار زیاد کشته شدن

بُرد-قدرت پرتاب-پیروزی بر حریف

پشت گوش فراخ-تنبل-اهل مسامحه و کوتاهی

روغن داغ-روغن گداخته

 

 

تزریقات-بخش ویژه ی تزریق آمپول
دَنگ-صدای به هم خوردن دو چیز

وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان)

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

جرات دادن-دل دادن-دلیر کردن

جَلد-چابک-چالاک-کبوتر دست آموز

بازده-محصولی که انسان یا ماشین در مدتی معین تولید می کند
بُرد-قدرت پرتاب-پیروزی بر حریف
پساب-آبی که پیش از این در آن چیزی خیسانده یا جوشانده باشند

ژلاتین-ماده ای لزج و چسبنده که آن را از گلیسیرین و قند و آب و آمونیاک می سازند

دریا زدگی-حالت تهوع در اثر حرکت کشتی

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد

اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

آشی بودن زندگی-نامساعد بودن حال و احوال

چهار دیواری کسی نشست کردن-بدبخت شدن-از کار و زندگی ساقط شدن

زدن برای کسی-پشت سر کسی بدگویی کردن-مورد بدبینی قرار دادن

راست آمدن-درست درآمدن حدس و پیش بینی

حاشیه رفتن-سخنان دور از موضوع گفتن-منحرف شدن از مطلب

آمدکار-شگون-فال نیک-خجستگی

خیط کردن-نگا. خیت کردن

زیر سر داشتن-آماده شدن
دوستی خاله خرسه-دوستی از روی نادانی که موجب زیان شود

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

چوب پنبه-چوبی سبک برای بستن سر بطری

بز دل-ترسو

باز و بسته ی امام هشتم بودن-نیروی و قدرت خود را مدیون نظر مساعد امام هشتم بودن

 

تخم طلا گذاشتن-کنایه از چیز گران بها آوردن-کار بسیار مهمی انجام دادن

تمام و کمال-کامل-به تمامی

پیسی-بد رفتاری-آزار

آدم کردن کسی-کسی را تربیت کردن-سواد آموختن

حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن

دودی-اهل دود-سیگاری-تریاکی-معتاد به دخانیات

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

خون سیاوش-انگیزه ای که سبب نابودی دو خانواده-دو شهر یا دو کشور شود

دل کسی تو ریختن-دچار دلهره ی ناگهانی شدن-وحشت کردن

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

خفه شدن-سکوت کردن-کسل شدن از تکرار حرفی

راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

انداختن پشت گوش-سهل‌انگاری کردن-دیر انجام دادن-کوتاهی کردن

راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن

از این شاخ به آن شاخ پریدن(دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن)

چِخ کردن-راندن سگ
از لجِ-از سر لجاجت-از روی خشم
خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است

چوب بست-داربست چوبی-چوب بندی

دیگ بخار-دستگاه تولید بخار

خوش پنجه-آن که آلات موسیقی را نیکو می نوازد

چشم زخم زدن-چشم زدن-آسیب رساندن

آتش بی‌دود(آفتاب، غضب)

پشه کوره-پشه ی ریز

بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن
تفنگ کمر شکن-تفنگی که از قنداق خم می شود

 

بیل را پارو کردن-در کاری ناشیگری محض کردن
از دهان در رفتن-پریدن حرفی از دهان-بدون پیش‌بینی سخن راندن
دل داشتن-جرات داشتن-دلیر بودن

چم گرفتن-رونق گرفتن-سر و سامان گرفتن
 

دندان عاریه-دندان مصنوعی

 

دست به آب رسانیدن-به دستشویی رفتن-به توالت رفتن

اُزگل-بی‌سروپا-کم شعور و بی‌شخصیت

خاصه پز-نانوایی که نان خوب می پزد
چله داشتن-عزادار بودن در روز چهلم مرگ عزیزی

اخ و پیف کردن(اظهار ناراحتی کردن از بوی بد، منظره‌ی بد یا غذای بد)

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

 

رو شور-سفیداب

دندان طمع از چیزی کشیدن-از چیزی چشم پوشیدن-دست کشیدن-رها کردن

دست و رو نشسته-ناکس-ناچیز

رده-حرف زشت یا نامربوط

 

خالی کردن دل کسی-کسی را ترساندن

بره کُشان-فرصت خوش گذرانی-هنگام استفاده های مالی

چرت زدن-گرفتار غلبه ی خواب بودن

خرد و خمیر شدن-بسیار خسته شدن-له و لورده شدن

جار زدن-سر و صدا راه انداختن-همه را با خبر کردن-رازی را بر ملا کردن-فریاد کشیدن

دست کم گرفتن-کم بها دادن-اهمیت ندادن-حقیر شمردن

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

پیداش کردن-کسی را یافتن-گیر آوردن

تو پوزی خوردن-تو دهنی خوردن-دمغ شدن-نا امید شدن

زهر ریختن-در حق کسی بدی کردن-انتقام گرفتن-اصل بد خود را نشان دادن

درشت-حرف زشت-دشنام

دیم کاری-کشاورزی دیم

راهی کردن-روانه کردن-فرستادن

جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

بیعار-کسی که شرم و ننگ نمی شناسد و از سرزنش شرمنده نمی شود

بخت-شانس-اقبال-شوهر

جوش خوردن-لحیم شدن-به هم پیوستن-معاشرت کردن با دیگران

تمرگیدن-با تحقیر و خشونت نشستن

دل واپسی-نگرانی-اضطراب
از دماغ فیل افتادن(بسیار متکبر و خودبین بودن)
زیر و زبر گذاشتن-حرکت گذاشتن برای حروف-اِعراب

پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی

 

حی و حاضر-آماده

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

 

به دق آوردن کسی-تا سر حد بیماری روحی یا مرگ کسی را رنج دادن

 

خورش دل ضعفه داشتن-هیچ گونه خوردنی نداشتن
دهن لق-کسی که راز خود و دیگران را بازگوید
(به زبان کودکان) زخم شدن

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

تلکه کردن-پول یا چیزی را به زور-چاپلوسی و یا فریب از کسی گرفتن

 

بلا گردان-چیزی یا کسی که جلوی آسیب و زیان را می گیرد

آمد داشتن-فرخنده و میمون بودن

چله ی کوچک-بیست روز میان هفدهم بهمن و پنجم اسفند

دراز کش-افتاده-خوابیده

 

 

ابنه‌ای(کسی که با شوخی‌های زشت و حرکات جلف وسیله‌ی آزار خود را فراهم می‌آورد)

آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

دهنه ی کسی را کشیدن-جلو حرف زدن کسی را گرفتن

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

باد دادن-تلف کردن-در برابر باد قرار دادن

بی بند و بار-بی قید-بی اعتنا به آداب و رسوم

بِر و بِر-زُل-نگاه یکریز
پرواربندی-پرورش گاو گوسفند برای سر بریدن

خاج کشیدن-صلیب کشیدن

دولت منزل-دولت سرا

پس افت-حقوق هنوز پرداخت نشده

تخم چشم-مردمک چشم

زبان درازی-گستاخی در سخن گفتن-عمل آدم زبان دراز

از جیب رفتن-سود یا لذتی را از کف دادن

پِرک-بوی ترشیدگی-بوی ماندگی

زر زر-صدای گوش خراش و یکنواخت-آواز گریه ی نامطبوع بچه
ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

داد و قال-داد و فریاد-قیل و قال

به خدا سپردن-برای کسی آرزوی امنیت در پناه خدا کردن

چوب بست-داربست چوبی-چوب بندی
آب بندی کردن(آرام آرام به کار انداختن دستگاه نو)
دُنگی-دانگی
دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

اجباری بردن(کسی را به خدمت سربازی بردن)

 

 
داغ-مصیبت-اندوه-سخت گرم-سوران
زیر کاسه نیم کاسه بودن-در کاری رازی پنهان بودن-مکر و حیله ای در کار بودن

آن روی کسی بالا آمدن(خشمگین شدن)

برگشتن ورق-دگرگون شدن اوضاع-تغییر کردن حال و احوال
خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم

 

آه نداشتن که با ناله سودا کردن(آه در بساط نداشتن)

 

 
خش خشه-نوعی اسباب بازی کودکان که به هنگام تکان خوردن صدای خش و خش از آن می آید
برو برو داشتن-دارای مال و قدرت بودن-مورد توجه بودن- بر و بیا داشتن

دنگ کسی گرفتن-هوس نابه جا کردن برای انجام کاری-تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن

پیشنماز-کسی که پیشاپیش دیگران نماز می خواند و دیگران به او اقتدا می کنند

دامنگیر کسی بودن-کسی را گرفتار کردن

پیچ-آن جا که را به سوی دیگری رود

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی

خواری و زاری-پریشان حالی

رو شور-سفیداب

 

زیر دین رفتن-قرض دار شدن-مدیون شدن

پاشنه بلند-کفش زنانه با پاشنه های بلند

 

گذری(دیدار کوتاه، سرپایی)
ته چین-نوعی پلو که در آن گوشت بره یا مرغ پخته را در ته دیگ می گذارند

برهوت-غیر مسکونی-خشک و بی انتها

چِخه-نگا. چِخ

پس دیدن هوا-اوضاع را نامساعد دیدن-احساس خطر کردن

ای والله گفتن-به برتری کسی بر خود اقرار کردن

زناشویی-ازدواج-همسر اختیار کردن

 
دلخور بودن-گله مند بودن-ناراضی بودن

ازراه‌نرسیده-در همان لحظه‌ی رسیدن-به مجرد ورود
زدن به کمر کسی-نوعی نفرین و دشنام است

آرد خود را بیختن و الک را آویختن-کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست

آقادایی را جنباندن(حرکتی به خود دادن)
چشم و دل کسی دویدن-حریص بودن

 

به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن

خوش عیار-خوش ذات-خوش جنس

 

اجباری(خدمت سربازی)

بی پرده-رک و صریح-آشکار

 

جان کُرد کردن-سخت گیری کردن-مقاومت کردن

انکر منکر(بسیار زشت و بدترکیب)

بنده منزل-خانه ی من
خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی

پالان گذاشتن بر کسی-کسی را خر کردن-فریب دادن

پِتل پُرت-بیان عامیانه ی پترزبورگ-جای بسیار دور

چال شدن-گود شدن-دفن شدن-در زیر خاک گذاشته شدن

 

راپرت-گزارش-خبر

از جنب و جوش افتادن-آرام گرفتن-شور و هیجان خود را از دست دادن

پاپی چیزی بودن-چیزی را دنبال کردن-به چیزی محل گذاشتن
 

انگشت‌پیچ-نوعی گز رقیق

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن(به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن)

پِر پِری-سخت نازک و باریک و تنگ

رنگ و رو-آب و رنگ-جلا و درخشندگی

چنگول چنگولی-مجعد-حلقه حلقه-پر چین و شکن

آهوی شیرافکن(چشم محبوب)
به نفس نفس افتادن-نفس نفس زدن

پاتی کردن-باد دادن خرمن

زهرمار سلطان-ترش رو-اخمو

پر گو- پر چانه

پرت شدن از جایی-پایین افتادن از جایی

خُردینه-بچه ی خردسال

دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

چلک بازی-بازی الک دولک

تازه داماد-پسری که تازه ازدواج کرده است

اشکنک سرشکنک داشتن(با خطر همراه بودن)

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

اخ و تف کردن-آب دهان بیرون افکندن

پایه دار-هر چیزی که پایه داشته باشد

چوب رخت-چوبی افقی که جامه را بر آن می آویزند

بی سایه سر شدن-بی صاحب ماندن-بیوه شدن

خر-نفهم و کودن-بزرگ-زیاد

 

حلال وار-به صورت حلال

چاشت یک بنگی-خوردنی کم با پول اندک

خون خون کسی را خوردن-بسیار خشمگین شدن و چیزی نگفتن

توان هماوردی با کسی را داشتن

دست از جان شستن-از جان گذشتن-پروای جان نکردن
اوقات‌تلخی(ترش‌رویی، عصبانیت)
پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

دک و پوز-دهان و لب و دندان

رقصیدن به ساز کسی-تابع سلیقه و خواست کسی بودن-از خود اراده ای نداشتن و از دیگری تبعیت کردن

پی آتش آمدن-زیاد نماندن-زود برگشتن

حال آمدن دل-بازیافتن نشاط-برطرف شدن خستگی

این هلو این هم گلو(مثل آب خوردن، انجام این کار بسیار آسان است)
چراغانی کردن-جشن گرفتن

اُرُسی(کفش)

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)

خرناس-نگا. خُرخُر
بد خلق-کسی که مدام عصبانی است و غر می زند

چشم برداشتن-زضا دادن-قبول کردن

به حساب کسی رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن
بار و بنه-وسایل سفر
اشکال‌تراشی-ایرادگیری-گره در کار اندازی

تا خرخره زیر قرض بودن-وام بسیار داشتن

خودکار-دستگاهی که نیازی به مراقبت انسان ندارد
از چپ و راست-از همه سو-از همه جا
 

 

از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

اخ و تف کردن-آب دهان بیرون افکندن

 

خدا نکرده-امیدوار این طور نباشد

جرینگ-صدای سکه های پول
 

چشم به روشنایی افتادن-سودی را در جایی گمان کردن و به آن طمع کردن

پَکَر-افسرده-نومید-گیج-بی دل و دماغ-بی حوصله
رج بستن-به ردیف کردن-دسته کردن
تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه

تخمه بو دادن برای کسی-چاپلوسی کردن برای کسی

ژوری-هیئت داوران

چار چشم-کسی مه عینک می زند

خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر

رنگ گذاشتن و رنگ برداشتن-رنگ به رنگ شدن

 

جگر خون کردن-رنج بسیار دادن
آلامد-باب روز-به‌رسم معمول

به هوای کسی-به آرزوی کسی-به سودای کسی
جی جی-خار پشت-جوجه تیغی
خنگ-نادان-ابله-کودن

تن نما-نازک و نشان دهنده ی تن

آفتاب خوردن-سختی کشیدن

آفتابی شدن(پیدا و آشکار شدن، بیرون زدن آب قنات)
چاقچور-شلوار گشاد و بلند و کف دار زنانه که آن را بر روی شلیته و تنبان می پوشیدند

پینه بسته-دارای پینه-کبره بسته

تو روی کسی ایستادن-شرم و حیا را کنار گذاشتن و با کسی مخالفت کردن

 

 

در بردن-بیرون بردن-گذراندن
چار طاق باز گذاشتن-کاملن باز گذاشتن

بنگی-معتاد به حشیش

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

حلال واری-نگا. خلال وار

اُرد(درخواست، سفارش، دستور)

آینه‌ی زانو(برآمدگی زانو)

زیر سبیل کسی را چرب کردن-رشوه دادن به کسی

پای کلاغ-خط بد و ناخوانا-خرچنگ قورباغه ای-قلم چرا

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

 

به سر کسی زدن-ناگهان فکری به سر کسی آمدن-عقل خود را از دست دادن

خاکشیر مزاج-غلامباره-سازگار با هر جریانی
ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد

 

جلو بُر شدن-مورد حمله قرار گرفتن

 

جَخت آمدن-دومین عطسه که با آن به کار ادامه می دهند

خوار و حقیر-بی اعتبار-بی ارزش-ناچیز

جنگل مولا-جایی بی نطم و ترتیب-شهر بی قانون

چله نشستن-بیرون نیامدن از خانه-خانه نشین شدن

اقبال کسی به برج ریق بودن(بداقبال بودن)

 
زیر گوشی-بالش بسیار کوچک که هنگام خواب زیر گوش می نهند
خاک عالم-تکیه کلامی برای اظهار تعجب و شرمندگی و ناراحتی

تنبل خان-تن پرور

از دندۀ چپ پا شدن-سخت عبوس و کم‌حوصله بودن

آب حیات(عشق و محبت، دهان معشوق)

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن

ری کردن-زیاد شدن و برکت کردن برنج و آرد و مانند آن ها پس از ریختن آب بر آن ها

آدم عوضی-کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست-بدطینت
آفتاب کردن-برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن
تنگ بودن قافیه-مشکل بودن کار

از سرما چاقو دسته کردن-به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن

دُردانه-لوس-ننر-عزیز بی خودی
بی نمک-نچسب-لوس-ننر-بد ریخت-بدون ملاحت

راه انداختن-به حرکت انداختن-به کار کردن واداشتن

پنزر- پندر

رو به راه شدن-آماده و مهیا شدن

پیله کردن به کسی-با مزاحمت اصرار و پافشاری کردن به کسی-پاپی کسی شدن

پایین تنه-از کمر به پایین-قسمت پایین لباس-کنایه از آلت تناسلی
دل واپس-نگران-چشم به راه-مضطرب
پای چیزی ایستادن-از چیزی دفاع کردن

خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند

دست آخر-سرانجام-آخر سر-آخر کاری

 

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)

بازرسی-بررسی و کنترل

چلاق-دست و پا شکسته یا بریده
بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان

از دندۀ چپ پا شدن-سخت عبوس و کم‌حوصله بودن