یکی از مسائلی که همیشه ذهن دانشمندان و محققان را به خود مشغول داشته بحث پیشگویی است. اساساً، در طول تاریخ، انسانها همیشه به دنبال این مقوله بودهاند. مسئلۀ ورشکستگی و عدم موفقیت شرکتها نیز همواره از مشکلات درخور توجه بوده و یکی از عواملی است که هریک از استفاده کنندگان از صورتهای مالی همیشه نگران آن هستند.
در سطح کشور و از جمله در جمع شرکتهای تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، شرکتهایی دیده میشوند که در بازپرداخت بدهیهای خود با مشکل مواجه هستند، بازدهی لازم برای پوشش هزینهها را ندارند و نیز مشمول مادۀ 141 قانون تجارت شدهاند. در واقع، همۀ این مسائل حاکی از درگیری شرکت ها با درماندگی مالی هستند. وضع مالی نامطلوب باعث بروز زیان برای اقشار مختلف جامعه و مخصوصاً سرمایهگذاران و اعتباردهندگان می شود. بنابراین، نه تنها سرمایهگذاران بلکه مدیران ارشد و حسابداران نیز علاقه مندند که وضعیت مالی شرکت را بهطور علمی پیش بینی نمایند. هرچند ریسک ورشکستگی برای هریک از این گروهها متفاوت است، لیکن همۀ آنها در این مسئله ذینفع هستند.
بحرانهای مالی اخیر در سراسر دنیا باعث توجه به اهمیت مکانیزمهایی شد که برای رفع وضع مالی نامطلوب شرکتها طراحی شده اند. واضح است که پیشبینی ورشکستگی شرکتها میتواند در بهکارگیری این مکانیزم ها برای حل وضع مالی نامطلوب آنها بسیار مؤثر باشد، اما لازم به ذکر است که ویژگیهای خاص کشورها نیز بر مشکلات مالی آنها تأثیر می گذارد.
یکی از راه هایی که میتوان به بهرهگیری مناسب از فرصتهای سرمایهگذاری و همچنین جلوگیری از هدر رفتن منابع کمک کند پیشبینی درماندگی مالی یا ورشکستگی است. به این ترتیب که نخست، با ارائۀ هشدارهای لازم، میتوان شرکتها را نسبت به وقوع درماندگی مالی هوشیار کرد تا آنها با توجه به این هشدارها دست به اقدامهای مقتضی بزنند و دوم اینکه سرمایهگذاران فرصت مطلوب سرمایهگذاری را از فرصتهای نامطلوب تشخیص دهند و منابعشان را در فرصتهای مناسب سرمایهگذاری کنند. در ادامۀ این فصل، به تشریح بیشتر موضوع، اهمیت و ضرورت آن و همچنین اهداف و فرضیههای پژوهش میپردازیم.
1-2- بیان مسئله
از نقطهنظر اقتصادی، درماندگی را میتوان به زیانده بودن شرکت تعبیر کرد که در واقع، در این حالت، شرکت دچار عدم موفقیت شده است. صرف نظر از اندازه و ماهیت فعالیت واحد های تولیدی، استفاده کنندگان از صورت های مالی، از جمله سرمایه گذاران و یا اعتبار دهندگان، بر اساس اطلاعات مالی تصمیم به خرید و فروش سهام و پرداخت وام می گیرند. همانطور که گفته شد، در سطح کشور و از جمله در جمع شرکتهای تولیدی پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران، ممکن است شرکتهایی در آینده دچار ورشکستگی شوند، لیکن باتوجه به عدم اطمینان نسبت به وضعیت این شرکتها در آینده، ممکن است منابع و فرصتهای بیشتری از بین میرود.
وضع مالی نامطلوب شرکت ها باعث بروز زیان برای اقشار مختلف جامعه می شود، بطور مثال چنانچه حسابرسان از طریق گزارش حسابرسی علائم بحران را افشا نکنند، به وسیلۀ دعاوی حقوقی تحدید میشوند، همچنین موسسات مالی باید احتمال ناتوانی واحدهای تولیدی در بازپرداخت تسهیلات دریافتی را اندازه گیری نمایند. بنابراین، نه تنها سرمایهگذاران بلکه مؤسسات مالی، مدیران ارشد، حسابرسان و … نیز علاقهمندند که وضعیت مالی شرکت را بهطور علمی پیش بینی کنند. وقتی شرکتی ورشکسته شود، به نظر میرسد سازماندهی مجدد، خروج از درماندگی و یا انحلال و نقدکردن آن به منظور استفاده از سایر فرصتهای سرمایهگذاری راه حل معقول باشد. اما زمانی میتوان از سازماندهی مجدد شرکت صحبت کرد که فرصت کافی برای این کار باقی مانده باشد. بنابراین، نیاز به استفاده از الگوهایی است که بتوانند وضعیت مالی شرکتها را در آینده پیش بینی کنند. بنابراین طی سالیان اخیر، علاقه به پیش بینی بحران های مالی در شرکت ها منتج به شکل گیری مدل های متفاوتی در این حوزه شده، لیکن مسئله اصلی عدم اجماع در خصوص این مدل ها است.
1-3- ضرورت انجام پژوهش
در فضای رقابتی امروز، افراد تلاش زیادی برای اطلاع از وضعیت شرکتها به منظور محافظت از منافع خود انجام میدهند، اما این مهم زمانی دستیافتنی خواهد بود که اشخاص به روشهای تجزیه و تحلیل قابل اعتماد دسترسی داشته باشند. تعیین علت یا علتهای یک بحران مالی کار ساده ای نیست. مشکل مالی نتیجۀ عوامل متعددی بوده که به ورشکستگی منجر میشود. پیشبینی درماندگی مالی شرکتها مدتهاست که به عنوان یکی از موضوعات مهم در حوزۀ مالی مطرح بوده و مدل های متعددی در این زمینه طراحی شدهاند و در بسیاری از این مدل ها از متغیرهای سنتی مالی به عنوان متغیرهای پیشبینیکنندۀ درماندگی استفاده شده است.
اگر وضعیت مالی بنگاهها از طریق آزمون مدل روشن شود و ورشکستگی آنها قابل پیشبینی باشد، سهامداران و مدیران برای جلوگیری از ورشکستگی و یا تغییر در وضعیت ساختار شرکت چارهاندیشی خواهند کرد و چه بسا با اتخاذ تدابیری درست از ورشکستگی آن شرکتها جلوگیری کنند؛ لیکن انواع مدلهای پیشبینی عملکرد نتایج متفاوتی را به تصمیمگیرنده نشان میدهند. بنابراین، باید مدل های مختلفی که برای پیشبینی بحرانهای مالی قبل از وقوع آنها تدوین شده آزمایش شوند تا ابتدا مشخص شود که آیا این الگوها در شرایط اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور ایران توانایی پیشبینی بحران مالی را دارند یا نه، سپس در صورت توانایی پیشبینی، بر اساس بالاترین توانمندی مرتب شوند تا بتوانند در تصمیمات به کارگرفته شوند. هرچند هیچیک از روشهای ارزیابی عملکرد در دنیا مدل کاملی را ارئه نمیکنند و همواره، در کنار یک مدل پیشبینی، به قضاوت حرفهای تصمیمگیرنده نیز نیاز هست.
بنابراین، با عنایت به پیامدها و هزینههایی که مسئلۀ درماندگی مالی میتواند برای شرکتها، اقتصاد کشور و سایر افراد و نهادها ایجاد کند، انجام تحقیقاتی که بتواند این مدل ها را ارزیابی نموده و آنها را بر اساس توانمندی در ارزیابی مورد آزمون قراردهد ضرورت مییابد.
